از معروف‌ترین جاذبه‌های تاریخی مشهد آرامگاه نادرشاه افشار پادشاه قدرتمند ایران که به وی لقب آخرین جهانگشای شرق را داده اند و همچنین آرامگاه حکیم فردوسی شاعر گرانقدر و پرآوازه ایران زمین را میتوان به عنوان پر بازدید ترین مکان های مشهد بعد از حرم امام رضا (ع) در نظر گرفت. مدرسه پریزاد یک بنای تاریخی متعلق به دوره تیموری می‌باشد و مدرسه عباسقلی خان و خانه‌های تاریخی مشهد و همچنین بقعه هارونیه و میل اخنگان از دیگر مکان های تاریخی مشهد به شمار می‌روند.
آرامگاه فردوسی
فردوسی حکیم و شاعر گرانقدر و پرآوازه ایران زمین است که شاهکار ادبی اش، شاهنامه با گذشت هزار سال همچنان پابرجاست و نقش به سزایی در حفظ و پاسداشت زبان فارسی داشته است. شاهنامه فردوسی پیوندی عمیق با فرهنگ این سرزمین دارد به همین سبب آرامگاهش نیز همواره مورد توجه دوستداران فرهنگ و هنر بوده است. آرامگاه فردوسی که از اصلی ترین جاهای دیدنی مشهد است، در باغی وسیع و مصفا در شهر توس قرار گرفته است و در حال حاضر شامل بنای یادبود، تندیس فردوسی، موزه، کتابخانه، ساختمان اداری و آرامگاه مهدی اخوان ثالث می باشد. معماری داخلی آرامگاه در بردارنده کاشیکاری ها نقوش سنگی از داستان های شاهنامه و کتیبه های سنگی از سروده های فردوسی و دیگران است.
آدرس: توس – بلوار شاهنامه
باغ نادری مشهد
باغ نادری آرامگاه نادرشاه افشار پادشاه قدرتمندی است که در تاریخ با نام ناپلئون ایران و آخرین جهانگشای شرق شناخته می شود. به چهارراه شهدا یا همان نادری سابق که می رسیم مجسمه ای بزرگ در میان درختان بلند باغ توجه مان را جلب میکند. هر چه نزدیکتر می رویم بیشتر محو صلابت این بنای سنگی و مجسمه یادبود میشویم آرامگاهی که هیبت و اقتدار صاحبش را به خوبی تداعی میکند. در این آرامگاه همچنین یک تالار موزه اسلحه از دوران مختلف تاریخ ایران و یک تالار موزه با سلاح های دوران نادرشاه و همچنین یک غرفه فروش کتاب قرار گرفته است. روی دیوارهای موزه هم میتوانید نقاشی هایی زیبا از جنگها و نبردهای نادرشاه را مشاهده کنید. در گوشه شمالی باغ نادری آرامگاه کلنل محمدتقی خان پسیان قرار دارد. او از نظامیان اواخر دوره قاجاریه و اولین فرد ایرانی بود که توانست دوره آموزش خلبانی را بگذراند. همه بخش های زیبای آرامگاه از معماری و موزه های آن در کنار فضای دلنشینی که باغ نادری دارد این مکان را در زمره بهترین جاهای دیدنی مشهد برای دوستداران تاریخ قرار داده است.
آدرس: چهارراه شهدا
مدرسه پریزاد مشهد
مدرسه پریزاد در نزدیکی مسجد گوهرشاد و توسط ندیمه گوهرشاد بیگم به نام پریزاد ساخته شده است. این مدرسه دارای ۴ایوان است که سردر این ایوان ها آجرکاری شده و غرفه ها و حجره ها نیز دارای کاشیکاری هایی با نقش های اسلیمی هستند.با توجه به نوع بنا مصالح و طرح های به کار رفته در آن میتوان زمان ساخت آن را همزمان با مسجد گوهرشاد یعنی دوره ی تیموری دانست. هم اکنون از این مدرسه به عنوان مرکز پاسخگویی به سوالات دینی و اطلاع رسانی استفاده می شود.
آدرس: زیرگذر حرم امام رضا (ع)
خانه تاریخی داروغه مشهد
یکی از متفاوت ترین جاهای دیدنی مشهد ، خانه های تاریخی مشهد هستند که در میان آنها خانه داروغه زیبایی و معماری منحصر به فردی دارد. این خانه را معماران و بنایان روس به دستور محمد یوسف خان آخرین داروغه مشهد ساخته اند. در خیابان نواب صفوی که از خیابان های معروف و قدیمی مشهد می باشد در راسته بازار مسگران به کوچه داروغه می رویم تا به خانه داروغه برسیم.
آدرس: محله قبر میر – خیابان نواب صفوی – راسته حوض مسگران
خانه تاریخی ملک مشهد
خانه ملک یکی از نمونه های زیبای برجا مانده از دوران انتقال معماری در اواخر عصر قاجاریه محسوب میشود. این خانه در گذشته بسیار وسیع بوده است اما در حال حاضر تنها بخش بیرونی آن باقی مانده است که شامل دو طبقه می باشد و طبقه بالا سقف مشبک منبت کاری شده چوبی و شومینه گچبری بسیار زیبایی است. در حال حاضر این خانه به عنوان یک مرکز فرهنگی با کارگاه های آموزشی متنوع فعالیت می کند.
آدرس: ضلع شرقی خیابان امام خمینی – روبروی اداره دارایی
خانه تاریخی توکلی مشهد
خانه توکلی مشهد خانه ای ست که در لیست آثار ملی ایران قرار دارد اما به تازگی به پایگاه میراث فرهنگی در محدوده حرم مطهر رضوی تبدیل شده است. مالک اولیه بنا «کشمشیان» از تاجران دوره قاجار در مشهد بوده است که بعد از فوت ایشان این بنا توسط حاج آقا توکلی خریداری می شود و امروزه در لیست جاهای دیدنی مشهد قرار دارد.
آدرس: خیابان نواب صفوی – کوچه عسگریه
خانه تاریخی اردکانی مشهد
خانه اردکانی مشهد در مرداد ماه ۱۳۸۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران که مربوط به دوره قاجار می باشد به ثبت رسیده است. این خانه در مرکز شهر و از جاهای دیدنی مشهد نزدیک حرم است. از مهم ترین ویژگی های خانه اردکانی عناصر معماری سنتی ایرانی شامل حیاط مرکزی، تابستان‌نشین، زمستان‌نشین، تنور خانه، شاه‌نشین، آب انبار و حوض‌خانه می باشد. کاشیکاری ها و تزیینات بخش های اعیان نشین شمال و جنوبی نیز بر زیبایی این اثر افزوده است.
آدرس :بلوار وحدت – وحدت ۲۱ – کوچه صفار هروی (کوچه ساربان ها) – بن بست دوم سمت چپ- پلاک ۱۲۷
خانه تاریخی پیشه وران مشهد
قدمت خانه تاریخی پیشه وران به دلیل عدم وجود مستندات و کتیبه های تاریخی دقیقا مشخص نیست اما به صورت تقریبی به اواخر دوره قاجار و پهلوی اول نسبت میدهند. خانه پیشه وران در نزدیکی گنبد سبز و خیابان تجاری خسروی قرار دارد. این خانه تاکنون چندین بار مرمت شده است و برای درآمدزایی آن نیز طرح هایی مورد تایید قرار گرفته است که از جمله ی آنا میتوان به کشف شناسنامۀ این خانه و معرفی نکات تاریخی و معماری آن برای بازدیدکنندگان در ازای دریافت ورودی، فروش عتیقه جات، صنایع دستی، نوشیدنیهای گرم و سرد سنتی و احتمالاً خوراک های فصلی سبک با پذیرایی سنّتی، برگزاری نشست های داستان گویی و نقالی شاهنامه، پرده خوانی، نمایش روحوضی، معرفی مفاخر و برگزاری آیین های موسمی ایرانی و اسلامی اشاره کرد. تمامی این برنامه ها در جهت این است که خانه های تاریخی مشهد را به عنوان بخشی از جاهای دیدنی مشهد بیشتر مورد توجه مسافران و گردشگران قرار دهد.
آدرس: خیابان آخوند خراسانی ۵ – کوچه سه شهید
خانه تاریخی کوزه کنانی مشهد
خانه کوزه کنانی از خانه های تاریخی دوره قاجار می باشد که در سال ۱۲۴۷ شمسی در مساحت ۱۰۰۰ متر مربع ساخته شده است. در حال حاضر از این خانه به عنوان میراث فرهنگی استان و موزه مشروطه استفاده میشود. مالکان خانه کوزه کنانی که از اهالی خمینی شهر هستند بعد از خرید خانه تصمیم داشتند این بنای قدیمی را به ساختمانی به روز تبدیل کنند. با وجود اینکه حکم خروج این بنا از فهرست آثار ملی قطعی می باشد اما کاربری این ملک فرهنگی تاریخی بوده و شهرداری به مالکان خانه های تاریخی اجازه ساخت و ساز نمی‌دهد. این بنا متعلق به یکی از تجار شهر به نام کوزه کنانی بوده است. در سابقه تاریخی این خانه بیان شده است که آیت الله بروجردی به دلیل سابقه دوستی با صاحب این خانه آقای کوزه کنانی، هر زمان به مشهد مشرف می شدند در این خانه اقامت می کردند. هم چنین گفته می شود رضاشاه به مدت یک ماه در این خانه سکونت داشته است. این ساختمان مدتی به عنوان کنسولگری آمریکا مورد استفاده قرار میگرفت.
آدرس: خیابان شیرازی – کوچه چهارباغ – کوچه پنجه
بقعه هارونیه
اگر از علاقه مندان به تاریخ و بناهای تاریخی هستید در میان جاهای دیدنی مشهد بازدید از بنای هارونیه را از دست ندهید چرا که هارونیه بنایی تاریخی و قدیمی ترین اثر به جای مانده از توس است. در مورد کاربری این بنا افسانه های متعددی وجود دارد تا چند قرن پیش گفته میشد که هارونیه زندانی بوده است که هارون الرشید برای زندانی کردن مجرمان استفاده می کرده است. در برخی موارد دیگر گفته شده است که هارونیه در دوره پیش از اسلام آتشکده بوده است همچنین در کتاب دیگری نقل شده که محل شکنجه امام موسی کاظم و پیروانش بوده و از آن با نام های مامونیه یا نقاره خانه نیز یاد شده است.برخی نیز هارونیه را خانقاه و محل تدریس امام محمد غزالی دانسته اند. اما هیچ کدام از اینها نمی تواند سند محکم و قطعی باشد و تنها افسانه هایی در مورد این بنا می باشند.
آدرس: جاده مشهد-قوچان – سه راه فردوسی – سمت راست حاشیه بلوار – نرسیده به آرامگاه فردوسی
میل اخنگان مشهد
میل اخنگان برجی به ارتفاع ۱۷ متر است که در ۲۰ کیلومتری شمال شهر مشهد و در جاده توس قرار دارد عده ای بر این باورند که به علت نقش و نگارهای زنانه ای که روی این برج دیده می شود احتمالا این بنا آرامگاه گوهر تاج خواهر گوهرشاد آغا همسر شاهرخ تیموری می باشد. طبق گفته های اهالی روستای نزدیک سنگ قبر شکسته شده و طلاهای داخلش به سرقت رفته است.
همچنین با سرقت کاشی های زیبای این بنا، برج ظاهری لانه زنبوری پیدا کرده است. در واقع میل اخنگان را میتوان نمادی از دگرگونی معماری ایلخانی به دوره تیموری دانست.
آدرس: ۲۰ کیلومتری شمال شهر مشهد – روستای اخنگان