امام رضا علیه السلام را تنها خواص از شیعیان که شیعه اثنی عشری هستند زیارت می کنند در روایتی علی بن مهزیار از امام جواد علیه السلامنقل نموده اند :
عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ زِیَارَهُ الرِّضَا علیه السلام أَفْضَلُ أَمْ زِیَارَهُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَقَالَ زِیَارَهُ أَبِی أَفْضَلُ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَزُورُهُ کُلُّ النَّاسِ وَ أَبِی لَا یَزُورُهُ إِلَّا الْخَوَاصُّ مِنَ الشِّیعَهِ . ( الکافی ج : ۴ ص : ۵۸۴)
علی بن مهزیار گوید به امام جواد علیه السلام عرض کردم فدایت شوم زیارت حضرت رضا علیه السلام افضل است یا زیارت مام حسین علیه السلام حضرت فرمودند :زیارت پدرم امام رضا علیه السلام افضل است چون امام حسین علیه السلام را تمامی مردم زیارت می کنند و پدرم را تنها شیعیان خاص زیارت می کنند .
رعایت آداب زیارت به همان صورتی که آمده مستحب است و آثار معنوی دارد. ترک مستحبات اشکال شرعی ندارد، اگر چه نوعی محرومیت محسوب می شود. زیارت حضور زائر است عند المزور؛ بنابراین همچنان که محدث قمی در مفاتیح الجنان آورده است هنگام زیارت حضرت رضا(ع) نزد ضریح آن حضرت می روی و پشت به قبله روبروی آن حضرت می ایستی و زیارت می کنی. بالاسر مطهر حضرت رضا مزیتی دارد برای عبادت و نماز در آنجا. لکن از بیان محدث قمی که می فرماید «پشت به قبله می ایستی و زیارت را می خوانی» معلوم می شود که روبروی آن حضرت ایستادن و خواندن بهتر است. (مفاتیح الجنان، آداب زیارت، ص ۵۰۵ و ص ۸۲۱ زیارت حضرت رضا(ع)). مرحوم آیت الله حائری (حاج آقا مرتضی حائری) در کتاب «سر دلبران» می گوید روبروی آن حضرت باید ایستاد، از بالاسر با کسی صحبت نمی کنند، روبرو می ایستند و صحبت می کنند. نتیجه کلام آن که رعایت دستوری را که در مفاتیح الجنان ذکر شده برای زیارت ها مناسب است. ایشان در آداب زیارت می فرماید: در وقت زیارت پشت به قبله و رو به قبر منور ایستادن یکی از آداب زیارت است و ظاهرا این ادب مختص به معصوم است و چون از خواندن زیارت فارغ شد گونه راست را به ضریح بگذارد و به حال تضرع دعا کند پس گونه چپ را بگذارد و بخواند خدا را به حق صاحب قبر که او را از اهل شفاعت آن بزرگوار قرار دهد و مبالغه کند در دعا پس برود به سمت سر مطهر و رو به قبله بایستد و دعا کند. زیارت از روبرو و دعا و مناجات و نماز بالاسر یا پشت سر عقب تر از ضریح مطهر. البته رعایت اینگونه آداب در صورت فراهم بودن شرایط بدون مزاحمت برای دیگران است اما اگر در حال شلوغی باشد، ایستادن در محل مناسب و خواندن دعاها در یک جا،اشکالی ندارد، چنان که بزرگان مانند آیت الله بهاءالدینی در مسجد گوهرشاد و دور از ضریح می نشستند زیارتها را یکجا می خواندند و برمی گشتند و برخی از بزرگان با فاصله از ضریح در هر جا که جا بود به خصوص قسمت بالای سر رو به قبله دعا و نمازها را می خواندند.
همه زیارت نامه ها مورد تأیید هستند. زیارت جامعه کبیره را بخوانید. زیارت امین الله مهم است. قلب شما بخواند با زبان قلب خود بخوانید. لازم نیست حوائج خودمان را در محضر امام علیه السلام بشمریم. حضرت علیه السلام مى دانند! مبالغه در دعاها نکنید! زیارت قلبى باشد. امام رضاعلیه السلام به کسى فرمودند «از بعضى گریه ها ناراحت هستم»!
عالم بزرگ شیخ بهایى، جامع ترین شیوه ورود به حرم مقدس را ارائه کرده است و به ۲۱ نکته براى زیارت اشاره دارد:
۱. پیش از دخول به روضه، غسل کند.
۲. تا داخل شدن با طهارت باشد.
۳. جامه نو پاک پوشد و بر در مشهد بایستد و دعاى منقول بخواند و اذن دخول بطلبد پس اگر در آن حال او را رقّت بهم رسد داخل شود و الاّ انتظار بکشد که هر گاه رقّت بهم رسد داخل شود.
۴. با خضوع و خشوع داخل شود و در حین دخول پاى راست را مقدّم دارد و در وقت بیرون آمدن پاى چپ را.
۵. خود را به ضریح بچسباند. بعضى توهّم کرده اند که دور ایستادن بهتر است و این غلط است چه در احادیث وارد شده که بر ضریح تکیه باید کرد و بوسیدن ضریح جایز است و در بوسیدن آستان ها حدیثى وارد نشده و بعضى از مجتهدین امامیّه برآنند که جایز است.
۶. رو به قبله نکند، بلکه رو به ضریح و پشت به قبله کردن در حالت زیارت بهتر است.
۷. زیارت به طریق منقول بنماید، و قول السّلام علیک کافیست و بعضى از مجتهدین حاضر شدن در آنجا را کافى مى دانند.
۸. جانب راست روى خود را بر ضریح بنهد و در وقت فارغ شدن از زیارت دعا کند.
۹. جانب چپ روى خود را بر ضریح بنهد و از خداى تعالى بحقّ او و بحقّ صاحب قبر سؤال و درخواست کند که او را از اهل بهشت بگرداند به شفاعت صاحب قبر و در دعا کردن و الحاح نمودن مبالغه کند.
۱۰. بر سر بالین (بالاى سر) آید و رو به قبله نموده و دعا کند.
۱۱. بعد از زیارت، دو رکعت نماز زیارت بخواند و اگر زیارت حضرت رسول صلّى اللَّه علیه و آله باشد سنت است که نماز زیارت را در میان منبر آن حضرت و قبر او گذارد و اگر زیارت حضرات ائمّه معصومین علیهم السّلام باشد در بالین سر باید گذارد و در این نماز رخصت از ائمّه علیهم السّلام وارد شده که رو به قبر مى توان کرد اگر چه مستلزم پشت بقبله کردن باشد امّا اگر چنان کند که رو به ضریح کند و پشت بقبله نکند (۱) بهتر است.
۱۲. بعد از نماز زیارت دعاى منقول بخواند و آن چه به خاطرش رسد از امور دین و دنیا طلب نماید و دعا براى جمیع خلایق نمودن بهتر است چه آن به اجابت نزدیکتر است.
۱۳. در آن مکان تلاوت قرآن بنماید و ثواب آن را به صاحب ضریح هدیه کند چه نفع آن باز به او مى رسد و سبب تعظیم صاحب قبر است.
۱۴. در جمیع احوال و به حسب استطاعت ، احضار قلب داشته باشد، و از جمیع گناهان توبه کند.
۱۵. بر خدمتکاران، نگاهبانان و محتاجان آن مقام، تصدّق نماید، چه ثواب تصدّق در آن مقام مضاعف مى شود.
۱۶. خدمتکاران، نگاهبانان و محتاجان آن مقام را تعظیم نماید، چه فى الحقیقه تعظیم ایشان تعظیم صاحب قبر است.
۱۷. هر گاه از زیارت برگردد، تا در آن شهر است باز به زیارت رود.
۱۸. آن که هر گاه رفتن او نزدیک آید، وداع به دعاى منقول کند.
۱۹. از خداى تعالى، عود و بازگشت بدان مقام را سؤال کند.
۲۰. در وقت بیرون آمدن از آن مقام، روى به ضریح کرده، پس پس و عقب عقب بیرون آید.
۲۱. زود از آن مقام بیرون رود، چه حرمت و تعظیم در آن بیشتر است و اشتیاق باز آمدن زودتر بهم مى رسد.(۱)
پی نوشت:
۱) جامع عباسى، ج ۲، ص ۱۶۷ – ۱۶۹.